Το παιχνίδι και η συμβολή στην ανάπτυξη του παιδιού

Κατά την διάρκεια της ανάπτυξης τα παιδιά προσπαθούν να καλύψουν τις ανάγκες τους οι οποίες αλλάζουν και αυξάνονται ανάλογα με το αναπτυξιακό στάδιο στο οποίο βρίσκονται. 

Μία από αυτές τις ανάγκες είναι και το παιχνίδι, το οποίο ξεκινάει από απλές ενέργειες και εξελίσσεται καθόλη την διάρκεια της ζωής.

To παιχνίδι, σύμφωνα με τους επιστήμονες, είναι μια πράξη στην οποία εμπλέκεται κάποιος με την θέληση του. Περιλαμβάνει κανόνες, έχει έναν στόχο, συνοδεύεται από συναισθήματα ενθουσιασμού και ευχαρίστησης και αποτελεί σημαντική πτυχή της καθημερινότητας του. Η εμπλοκή στο παιχνίδι γίνεται σε περίοδο απουσίας άγχους και δεν περιλαμβάνει στερεοτυπικές συμπεριφορές.

Τομείς παιχνιδιού

Η ανάπτυξη του παιχνιδιού, όπως προαναφέρθηκε, είναι μια εξελικτική διαδικασία και το Διεθνές Ινστιτούτο Παιχνιδιού έχει χωρίσει το παιχνίδι στους εξής 7 τομείς:

• Συντονισμός – Μίμηση (Πρώιμο παιχνίδι)
  Το πρώτο παιχνίδι που κάνει το παιδί με τον φροντιστή του είναι αυτό του συντονισμού και εμφανίζεται από τον πρώτο κιόλας μήνα της ζωής. Το παιδί και ο φροντιστής συντονίζουν το βλέμμα, η απάντηση του παιδιού είναι η εκδήλωση χαράς μέσω της ρυθμικής φώνησης και του χαμόγελου. Το παιδί μπορεί να συντονίσει και να μιμηθεί το συναίσθημα του φροντιστή του.

• Παιχνίδι κίνησης – παιχνίδι με τα μέρη του σώματος
    Το παιδί κινείται στην θέση του ή στον χώρο από πολύ νωρίς στην ηλικία των δύο μηνών και εμπλουτίζει το ρεπερτόριο των κινήσεων συνεχώς, μαθαίνει να κινεί τα μέρη του σώματός του ενάντια στην βαρύτητα, του αρέσει να φέρνει τα χέρια του ή τα πόδια του στο πρόσωπο και ανακαλύπτει με αυτόν τον τρόπο ολόκληρο το σώμα του.

• Παιχνίδι αντικειμένων

Είναι η περιέργεια που δείχνει για τα αντικείμενα και ξεκινά στους δώδεκα μήνες, ψάχνει να βρει την χρήση τους, τα δοκιμάζει με διαφορετικούς τρόπους (λειτουργικό παιχνίδι) και καθώς μεγαλώνει και πλησιάζει την ηλικία των δεκαοκτώ μηνών, προσθέτει ιδιότητες σε παρόμοια αντικείμενα πχ. χαρτοπετσέτα για να σκεπασει την κούκλα (συμβολικό παιχνίδι).

• Κοινωνικό παιχνίδι
  Περιλαμβάνει την κατανόηση των σινιάλων που οδηγούν στην έναρξη ή λήξη του παιχνιδιού, μετάφραση των συναισθημάτων μέσω του προσώπου ή την στάση του σώματος.

• Φανταστικό παιχνίδι και παιχνίδια ρόλων.

  Στην ηλικία των τριών ετών αναμένουμε την εμφάνιση του φανταστικού παιχνιδιού. Το παιδί αναλαμβάνει διαφορετικό ρόλο από αυτό του εαυτού του πχ. μαμά, μπαμπάς, σουπερ-ηρωας και προσαρμόζει την συμπεριφορά του ανάλογα με τον εκάστοτε ρόλο. Επίσης μέσω αυτών των ρόλων δημιουργεί ένα πλαίσιο για την ανάπτυξη του φανταστικού παιχνιδιού.

• Αφηγηση. 

Παράλληλα με το φανταστικό παιχνίδι, αναπτύσσεται και η αφήγηση η οποία είναι το άκουσμα μιας ιστορίας και η σύνδεση της με την καθημερινότητα του.

• Δημιουργικό παιχνίδι. 

Αποτελεί την προσομοίωση της καθημερινής ζωής στο παιχνίδι και παρατηρείται συνήθως μετά την ηλικία των τεσσάρων ή/και πέντε ετών.

Παράλληλα με τα στάδια αυτά παρατηρείται και διαφορετική επικοινωνιακή συμπεριφορά κατά την ώρα του παιχνιδιού:

• Στην αρχή παίζει μόνο του επιθυμώντας την παρουσία κάποιου.
• Στην συνέχεια παίζει πιο εύκολα μόνο του χωρίς να χρειάζεται την παρουσία κάποιου στο χώρο.
• Αργότερα ξεκινάει η επιθυμία του να βρίσκεται κοντά με άλλα παιδια και να παίζει στον ίδιο χώρο αλλά όχι μαζί τους.
• Σιγά σιγά αυτό όμως αλλάζει και το παιδί ξεκινάει και συνεργάζεται μαζί με τα άλλα παιδιά για παιχνίδια ρόλων και για την εξέλιξη του παιχνιδιού τους.

Παρόλο που το παιχνίδι μοιάζει ως δραστηριότητα ευχαρίστησης και διασκέδασης και όχι εξυπηρέτησης ενός  άμεσου ή σοβαρού στόχου, μελέτες έχουν δείξει ότι μέσω αυτού αναπτύσσονται δεξιότητες όπως είναι η κίνηση, οι γνωστικές ικανότητες, η κοινωνικοποίηση, η συναισθηματική κατάσταση και ο λόγος. Τα αποτελέσματα των ερευνών αυτών καταδεικνύουν πόσο κρίσιμης σημασίας είναι η ανάπτυξη του παιχνιδιού.

Τι προσφέρει το παιχνίδι

Το κάθε στάδιο ανάπτυξης παιχνιδιού προσφέρει εξίσου σημαντικά πράγματα με το προηγούμενο:

• Μίμηση – συντονισμός: Οι πρωτες επικοινωνιακές δεξιότητες. Μαθαίνει το παιδί να επικοινωνεί με τον γονιό μέσω του βλέμματος, είναι τα πρώτα ερεθίσματα για την κατανόηση και την έκφραση των συναισθημάτων μέσω του χαμόγελου  και της φώνησης, η οποία γίνεται μέσω της μίμησης των ήχων του ενήλικα.

Η μίμηση είναι μία δεξιότητα την οποία τα παιδιά εκδηλώνουν πιο έντονα περίπου στην ηλικία των 12 μηνών και είναι εμφανής σε πολλές εκφάνσεις της ζωής.

• Παιχνίδι κίνησης – παιχνίδι με τα μέρη του σώματος: Μέσω αυτού μαθαίνει την ύπαρξη του σώματος του, την κίνηση του στο χώρο. Ουσιαστικά είναι οι πρώτες δεξιότητες οι οποίες στην συνέχεια εξελισσονται για να καθίσει, να περπατήσει, να τρέξει.

Σε αυτό το στάδιο έχουν τις ρίζες τους οι δεξιότητες όπως η ευελιξία, η προσαρμοστικότητα, ο τρόπος σκέψης και η ψυχική ανθεκτικότητα.

• Παιχνίδι με αντικείμενα: Χτυπά, πετά, σπρώχνει, κυλά. Εξερευνά τα αντικείμενα και την χρήση τους. Μέσω αυτού μαθαίνει τις ιδιότητες των αντικειμένων πχ. το αυγό αν το πετάξω σπάει ενώ η μπάλα όχι. Χρησιμοποιεί τα αντικείμενα με τον σωστό τρόπο, τα οποία το παρατηρεί και το εκτελεί την δράση τους χρησιμοποιώντας τη δεξιότητα της μίμησης (λειτουργικό παιχνίδι). Συνδέει τα αντικείμενα που μοιάζουν στο μυαλό του αλλά είναι διαφορετικά και με αυτόν τον τρόπο μεταφέρει ιδιότητες από το ένα αντικείμενο στο άλλο.

Στην συνέχεια όταν αυτή η σύνδεση των ιδιοτήτων είναι επιτυχής, χρησιμοποιεί την πετσέτα για κουβέρτα, έναν μαρκαδόρο για μπαγκέτα και μία κατσαρόλα για μουσικό όργανο (συμβολικό παιχνίδι).

• Κοινωνικό παιχνίδι: Είναι η μετάφραση της δυνατότητας κατανόησης των στοιχείων που οδηγούν στην έναρξη ή στη λήξη του παιχνιδιού, μετέπειτα με την εξέλιξή του οδηγούμαστε στην κατανόηση της γλώσσας του σώματος, στην κατανόηση πολύπλοκων συναισθημάτων τα οποία αφορούν την πρωτοβουλία και την διατήρηση της επικοινωνίας.

• Φανταστικό παιχνίδι και παιχνίδια ρόλων: Μέσω αυτού δημιουργεί την δική του σκέψη, οπτική γωνία και άποψη για γεγονότα και καταστάσεις. Αυτά τα γεγονότα προέρχονται είτε από την καθημερινότητα είτε από την ροή του παιχνιδιού. Σε αυτές τις καταστάσεις αποκτά αυτοέλεγχο, κρίση για σωστές ή λάθος συμπεριφορές και για την ρύθμιση των συναισθημάτων.

• Αφηγηση: Το παιδί λατρεύουν οτιδήποτε έχει άμεση σχέση με ιστορίες και εμπειρίες των γονέων τους αλλά και ιστορίες που παρακολουθεί στην τηλεόραση. Καθώς μεγαλώνει, αυτές γίνονται μέρος της καθημερινότητας του και γεννιούνται απορίες. Επιπλέον φαντάζεται τον αφηγητή σε νεαρή ηλικία και τον συγκρίνει με τον εαυτό τους ώστε να τον κατανοήσει καλύτερα. Μέσα από αυτόν τον τρόπο κατανοεί την σειρά των γεγονότων και του δίνεται η ευκαιρία να εμπλουτίσει την αφήγηση του με νέους τρόπους. Τέλος η εργαζόμενη και η μακρόχρονη μνήμη του φιλτράρει και ενισχύεται κρατώντας αποθηκευμένες τις πληροφορίες που τον ενδιαφέρει.

• Δημιουργικό παιχνίδι: Δημιουργούν παιχνίδι βασισμένο σε νέες ιδέες, τους δίνει μορφή και τις εξελίσσει. Προσαρμόζει τις ιστορίες στα νέα δεδομένα, γίνεται πιο ευέλικτος ενώ βελτιώνει την συναισθηματική ανθεκτικότητα του 

Για αυτό  ο ειδικός που θα αξιολογήσει τις δεξιότητες αυτές οφείλει να γνωρίζει επαρκώς τα αναπτυξιακά στάδια, να παρατηρεί σωστά για να θέτει τους κατάλληλους στόχους. Με αυτόν τον τρόπο ο θεραπευτής θα βοηθήσει το παιδί να εξελίξει όσο γίνεται περισσότερο τις δεξιότητες οι οποίες θα αποτελέσουν σημαντική βάση για την ενήλικη ζωή του παιδιού.

Παπαγεωργίου Απόστολος

Λογοθεραπευτής NDT Bobath